ਦ’ ਖਾਲਸ ਬਿਊਰੋ (ਗੁਲਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ) : ਅਸੀਂ ਤਕਨੀਕੀ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤੇ ਇਸ ਵੇਲੇ ਜੇਕਰ ਇਸ ਦੇ ਫਾਇਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹਨ,ਖਾਸ ਤੋਰ ਤੇ ਪੈਸੇ ਦੇ ਲੈਣ ਦੇਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ’ਚ।QR ਕੋਡ ਰਾਹੀਂ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ QR ਕੋਡ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹੇ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਚ ਸਕਦੇ ਹੋ?
QR ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ quick response. ਇਸ ਨੂੰ 1994 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਪਾਨੀ ਆਟੋਮੋਬਾਈਲ ਕੰਪਨੀ ਡੇਨਸੋ ਵੇਅਰ ਨੇ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਮੈਟਰਿਕਸ ਬਾਰ ਕੋਡ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਮਸ਼ੀਨ ਰਾਹੀਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕੋਡ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਮਸ਼ੀਨ ਰਾਹੀਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਜਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਟਰੈਕ ਕਰਨ ਜਾਂ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਨੂੰ payment ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਕਾਰ ‘ਤੇ ਕੋਡ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਕਾਰ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗੀ ਜਾ ਅਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਜਾਣ ਲਵਾਂਗੇ ਕਿ ਕਾਰ ਆਪਣੀ ਨਿਰਮਾਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੌਰਾਨ ਕਿਹੜੇ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘੀ ਹੈ। ਇਹ QR ਕੋਡ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਾਰ ਦੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ‘ਤੇ ਵੀ ਲੈ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਜਲਦੀ ਹੀ ਕਾਰ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਹੋਰ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸਨੂੰ ਅਪਣਾ ਲਿਆ,ਜਿਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਸੀ। ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਜਾਪਾਨ ਵਿੱਚ ਕਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ QR ਕੋਡ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਤੁਸੀਂ QR ਕੋਡ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਸਾਰੇ ਸ਼ੋਕ ਸੰਦੇਸ਼ ਤੁਹਾਡੇ ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ ਦੀ ਸਕਰੀਨ ‘ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣਗੇ।
QR ਕੋਡ ਨਾਲ ਸਹੂਲਤ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਕਾਰਨ ਗਲਤੀਆਂ ਅਤੇ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। QR ਕੋਡ ਰਾਹੀਂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧਾਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਰਕਮ ਤੁਹਾਡੇ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰਵਾਉਣੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ OTP ਦੱਸਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਭੇਜ ਰਹੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ massage ਆਵੇਗਾ,ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ OTP ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ।
ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭੁਗਤਾਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ QR ਕੋਡ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ QR ਕੋਡ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋਗੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧੋਖੇ ‘ਚ ਫਸਣ ਤੋਂ ਬਚ ਜਾਵੋਗੇ।
ਕੁਝ ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧੀ ਇਸ ਸਹੂਲਤ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੋਡ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਫੜੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ। ਇਸ ਨੂੰ ਉਹ ਨਵਾਂ ਖਾਤੇ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਦੁਕਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਾਏ ਗਏ ਅਜਿਹੇ ਕੋਡ ਕਾਰਨ ਖਰੀਦਦਾਰ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਦਾਇਗੀ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦੀ ਅਤੇ ਖਰੀਦਦਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਲਈ ਸਕੈਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ QR ਕੋਡ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰੋ ਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ verify ਕਰੋ।ਇਹ ਵੀ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ QR ਕੋਡ ਦੀ ਆੜ ਵਿੱਚ ਕੁਝ malware ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ । ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਛੋਟੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰਾਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ‘ਤੇ QR ਕੋਡ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਵੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਗਾਹਕ ਇਸ ਨੂੰ ਦੂਰੋਂ ਹੀ ਸਕੈਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕੋਵਿਡ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, ਅਜਿਹਾ ਇਸ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਗਾਹਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਏ ਬਿਨਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਦੂਰੋਂ ਸਕੈਨ ਕਰ ਸਕੇ।
QR ਕੋਡ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਕੀ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਵਰਤਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ?
QR ਕੋਡ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਪਲੱਬਧ ਵੇਰਵਿਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰੋ। ਵੇਰਵਿਆਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰੋ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਸੂਚਿਤ ਕਰੇਗਾ ਜੇਕਰ ਸਕੈਨਰਾਂ ਜਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੋਡ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਗਲਤ ਹੈ।ਖਾਤੇ ਤੋਂ payment ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਓ ਕਿ ਪੈਸੇ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਹਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਾਂ ਨਹੀਂ।
ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਸੇ ਕੱਟ ਲਏ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚੇ ਹਨ ਤਾਂ ਤੁਰੰਤ ਸਬੰਧਤ ਐਪ ਰਾਹੀਂ ਬੈਂਕ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸਿਰਫ QR ਕੋਡ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਡਿਜੀਟਲ ਭੁਗਤਾਨ ਵਿੱਚ ਜਲਦਬਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਪੈਸਾ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।
ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਭੁਗਤਾਨ ਐਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ QR ਕੋਡ ਸਥਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ QR ਕੋਡ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਖਾਸ ਐਪਸ ਵੀ ਹਨ। ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਐਪਸ ਦੀ ਰੇਟਿੰਗ ਅਤੇ ਸਮੀਖਿਆ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੋ ਤਾਂ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਐਪਸ ਨੂੰ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਐਪਸ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ, ਬਿੱਲ ਵਿੱਚ QR ਕੋਡ ਵੀ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਐਪ ਅਤੇ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਤੁਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦੇ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।
