ਦਿੱਲੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ(Delhi High Court) ਨੇ ਐਮਾਜ਼ੋਨ(Amazon) ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਤੋਂ “ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ” (Rooh Afza) ਨਾਮ ਹੇਠ ਇੱਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕੰਪਨੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਇੱਕ ਡਰਿੰਕ ਦੀ ਸੂਚੀ ਨੂੰ ਹਟਾਵੇ। ਕੋਰਟ ਨੇ ਈ-ਕਾਮਰਸ ਕੰਪਨੀ ਐਮਾਜ਼ਾਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ‘ਚ ਵਿਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ‘ਚੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਬਣੀ ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਐਮਾਜ਼ਾਨ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ 48 ਘੰਟਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਨਾ ਸਿਰਫ ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੂਚੀ ਤੋਂ ਹਟਾਏ। ਸਗੋਂ ਚਾਰ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਅੰਦਰ ਹਲਫ਼ਨਾਮਾ ਵੀ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਨ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਈ-ਕਾਮਰਸ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਚੂਨ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ ਨਾਮ ਦੇ ਉਤਪਾਦ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਐਮਾਜ਼ਾਨ ਇੰਡੀਆ ਨੇ ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਹਮਦਰਦ ਸਮੂਹ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਹਮਦਰਦ ਨੈਸ਼ਨਲ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ (ਇੰਡੀਆ) ਅਤੇ ਹਮਦਰਦ ਦਾਵਾਖਾਨਾ ਨੇ ਦੋ ਕੰਪਨੀਆਂ ਐਮਾਜ਼ਾਨ ਇੰਡੀਆ ਲਿਮਟਿਡ ਅਤੇ ਮੈਸਰਜ਼ ਗੋਲਡਨ ਲੀਫ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਪਟੀਸ਼ਨ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਮੁਕੱਦਮਾ ਇਸ ਦੇ ਉਤਪਾਦ ਅਤੇ ‘ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ’ ਦੇ ਟ੍ਰੇਡਮਾਰਕ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ।
ਡ੍ਰਿੰਕ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਕੰਪਨੀ ਹਮਦਰਦ ਨੈਸ਼ਨਲ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਈ-ਕਾਮਰਸ ਸਾਈਟ ‘ਤੇ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੁਝ “ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ” ਹਮਦਰਦ ਲੈਬਾਰਟਰੀਜ਼ (ਭਾਰਤ) ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਹਨ ਪਰ ਪੈਕੇਜਿੰਗ ‘ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ ਕੀ ਹੈ?
ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ ਇੱਕ ਸ਼ਰਬਤ ਹੈ। ਜੋ ਕਿ ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ ਅਤੇ ਫਲਾਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਤੋਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਵਧੇ-ਫੁੱਲੇ ਹਨ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ‘ਚ ਗਰਮੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਸੰਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ‘ਚ ਰਮਜ਼ਾਨ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਮਹੀਨੇ ‘ਚ ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ ਖਾਸ ਪਸੰਦ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਦਾਅਵਤ ਵਿੱਚ ਪਰੋਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕਦੋਂ ਵੇਚਿਆ ਗਿਆ ਸੀ?
ਇਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1907 ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ, ਹਕੀਮ ਹਾਫਿਜ਼ ਅਬਦੁਲ ਮਜੀਦ ਦੁਆਰਾ ਵੇਚਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਪੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਇੱਕ ਇਲਾਜ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਹਮਦਰਦ ਦੀ ਵੈਬਸਾਈਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਮਦਰਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1948 ਵਿੱਚ ਕਰਾਚੀ ਵਿੱਚ ਹਕੀਮ ਮੁਹੰਮਦ ਸਈਦ ਦੁਆਰਾ ਤਿੱਬ-ਏ-ਯੂਨਾਨੀ ਦੇ ਦੋ ਕਮਰਿਆਂ ਵਾਲੇ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ ਸ਼ਰਬਤ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਦਰਅਸਲ, 1947 ਵਿਚ ਬਟਵਾਰੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਹਕੀਮ ਹਾਫਿਜ਼ ਅਬਦੁਲ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨਾਲ ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ। ਦੋ ਫਰਮਾਂ, ਹਮਦਰਦ ਇੰਡੀਆ ਅਤੇ ਹਮਦਰਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਮਦਰਦ ਨੈਸ਼ਨਲ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਹਮਦਰਦ ਲੈਬਾਰਟਰੀਜ਼ (ਵਕਫ) ਕੋਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ।
ਨਿਊਜ਼ ਏਜੰਸੀ ਏਐਫਪੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਦੇ ਪੜਪੋਤੇ ਹਾਮਿਦ ਅਹਿਮਦ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਲੋਕ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ। ਹਾਮਿਦ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, “ਪਿਛਲੇ 115 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਨਹੀਂ ਬਦਲਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਰਾਜ਼ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਫੈਕਟਰੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਹੋਣਗੇ ਜੋ ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹੋਣਗੇ।”
ਦਿੱਲੀ ਹਾਈਕੋਰਟ ਨੇ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤਾ ਇਹ ਹੁਕਮ?
ਹੁਣ ਜੇਕਰ ਦਿੱਲੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਇਹ ਹੁਕਮ ਹਮਦਰਦ ਨੈਸ਼ਨਲ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਹਮਦਰਦ ਲੈਬਾਰਟਰੀਜ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਪਟੀਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ‘ਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬ੍ਰਾਂਡ ਅਮੇਜ਼ਨ ‘ਤੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਰੂਪ ਨਾਲ ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ ਵੇਚ ਰਹੇ ਹਨ।
ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੁਝ ਵਿਕਰੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਨੋਟਿਸ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਵਿਕਰੇਤਾ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦ ਐਮਾਜ਼ਾਨ ‘ਤੇ ਵੇਚਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਮਦਰਦ ਲੈਬ (ਵਕਫ), ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸੀ।
ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ, “ਰੂਹ ਅਫਜ਼ਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਉਤਪਾਦ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਇੱਕ ਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਖਪਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੇ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਨੂੰ ਫੂਡ ਸੇਫਟੀ ਐਕਟ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ‘ਹਮਦਰਦ ਸਟੋਰ ‘ਤੇ ਜਾਓ’ ਲਿੰਕ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਪਭੋਗਤਾ ਨੂੰ ਹਮਦਰਦ ਲੈਬਾਰਟਰੀ ਦੇ ਵੈਬਪੇਜ ‘ਤੇ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਅਗਲੀ ਸੁਣਵਾਈ
ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਖਪਤਕਾਰ ਨੂੰ ਅਸਲੀ ਉਤਪਾਦ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦਾ ਕੋਈ ਤਰੀਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਵੇਚਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਉਤਪਾਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਦਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਐਮਾਜ਼ਾਨ ਮੁਤਾਬਕ ਐਮਾਜ਼ਾਨ ਨੂੰ ਚਾਰ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਅਗਲੀ ਸੁਣਵਾਈ 31 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਹੋਵੇਗੀ।
