‘ਦ ਖ਼ਾਲਸ ਬਿਊਰੋ :- ਭਾਰਤ ਤੇ ਨੇਪਾਲ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦੋ ਅਜੀਹੇ ਦੇਸ਼ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਆਬਾਦੀ ਹਿੰਦੂ ਹੈ ਤੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਨਤਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸਮਾਨਤਾ ਵੀ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਹਿੰਦੀ ਤੇ ਨੇਪਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਵੇਖੀਏ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵੀ ਇਕੋ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨਾ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸੌਖਾ ਹੀ ਹੈ।
ਇੱਕ ਕਹਾਵਤ ਅਕਸਰ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨੇਪਾਲ ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਧੀ-ਰੋਟੀ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਨੇਪਾਲ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਤਿੰਨ ਪਾਸਿਓ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਜੁੜਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਤਿੱਬਤ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੁੱਝ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਨੇਪਾਲ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਬੰਧ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਰਹੇ।
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਤਿੰਨ ਦੌਰੇ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਮੋਦੀ ਦੀ ਨੇਪਾਲ ਦੀ ਤੀਜੀ ਫੇਰੀ ਮਈ 2018 ਵਿੱਚ ਸੀ। ਤੀਜੇ ਦੌਰੇ ਵਿੱਚ ਮੋਦੀ ਨੇ ਨੇਪਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਤੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਦੌਰੇ ਵਿੱਚ, ਮੋਦੀ ਸਿੱਧੇ ਜਨਕਪੁਰ ਤੇ ਫਿਰ ਮੁਕਤਨਾਥ ਗਏ, ਜੋ ਕਿ ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸਥਾਨ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਨਕਪੁਰ ਦੇ ਮੰਦਰ ‘ਚ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੋਦੀ ਕਾਠਮੰਡੂ ਚਲੇ ਗਏ। ਮੋਦੀ ਪਹਿਲੇ ਦੌਰੇ ਵਿੱਚ ਪਸ਼ੂਪਤੀਨਾਥ ਮੰਦਰ ਵੀ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਮੋਦੀ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣਗੇ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਪਛਾਣ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਬਰਾਬਰੀ ਹੋਵੇਗੀ।
ਭਾਰਤ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਨੇਪਾਲ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਰਾਜ ਬਣੇ?
ਸਾਲ 2008 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਅੰਦੋਲਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜਤੰਤਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਲੋਕਤੰਤਰ ਸਥਾਪਤ ਹੋਇਆ ਤੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਸਤੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ, ਨੇਪਾਲ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਵਾਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਤੇ ਨੇਪਾਲ ਨੂੰ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਰਾਜ ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਉਦੋਂ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂਤਵ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਪੋਸਟਰ ਬੁਆਏ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
26 ਮਈ 2006 ਨੂੰ, ਤਤਕਾਲੀ ਭਾਜਪਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਾਜਨਾਥ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਨੇਪਾਲ ਦੀ ਅਸਲ ਪਹਿਚਾਣ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਮਿਟਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।” ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨੇਪਾਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਨੇਪਾਲ ਸਰਹੱਦ ਵਿਵਾਦ
ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ਹੁਣ ਤੱਕ ਚੀਨ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਹੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਰ ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਨਾਲ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ਵੀ ਉੱਭਰਿਆ। 8 ਮਈ 2020 ਨੂੰ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਨਾਥ ਸਿੰਘ ਨੇ ਧਾਰਚੁਲਾ ਤੋਂ ਚੀਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦੀ ਲਿਪੀ ਤੱਕ ਇੱਕ ਸੜਕ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਨੇਪਾਲ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਸੜਕ ਉਸਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘੀ ਹੈ।
ਫਿਲਹਾਲ ਇਹ ਖੇਤਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਨਵੰਬਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨਕਸ਼ੇ ਨੂੰ ਅਪਡੇਟ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਿਪੁਲੇਖ ਤੇ ਕਾਲਾਪਾਨੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਨੇਪਾਲ ਨੇ ਇਸ ‘ਤੇ ਸਖ਼ਤ ਇਤਰਾਜ਼ ਜਤਾਇਆ ਤੇ ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਯੋਜਨਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ।
ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਈਸ਼ਵਰ ਪੋਖਰੇਲ ਨੇ ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਨੇਪਾਲੀ ਫੌਜ ਲੋੜ ਪੈਣ ‘ਤੇ ਲੜਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਇੰਡੋ-ਤਿੱਬਤੀ ਬਾਰਡਰ ਪੁਲਿਸ ਵੀ ਕਾਲਾਪਨੀ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਵਿਵਾਦ ‘ਤੇ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੈਨਾ ਦੇ ਮੁਖੀ ਚੀਫ਼ ਜਨਰਲ ਮਨੋਜ ਨਰਵਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਨੇਪਾਲ ਚੀਨ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਹਿੱਸੇ’ ਤੇ ਇੱਕ ਕਲਪਨਾਤਮਕ ਦਾਅਵਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਾਂਗ ਹੀ ਬਾਰਡਰ ਵਿਵਾਦ?
ਜਿਵੇਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਏ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਸਿੱਧੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ, ਕੀ ਨੇਪਾਲ ਨੂੰ ਵੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਾਲਾਪਾਨੀ ਤੇ ਲਿਪੁਲੇਖ ਵਿਚਾਲੇ ਹੋਏ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਏ ਬਿਨਾਂ ਨੇਪਾਲ-ਭਾਰਤ ਸੰਬੰਧ ਕੌੜੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ?
ਭਾਰਤ ਚੀਨ ਨਾਲ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। 15 ਜੂਨ ਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨਾਲ ਹੋਈ ਝੜਪ ਵਿੱਚ 20 ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਹੁਣ ਵੀ, ਚੀਨੀ ਸੈਨਿਕ ਐਲਏਸੀ (LAC) ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਜਤਾਇਆ ਹੈ। ਪਰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਗੱਲਬਾਤ ਰਾਹੀਂ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਬਾਰੇ ਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਹੋਏ ਹਨ।
ਨੇਪਾਲ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ‘ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਨੇਪਾਲ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਝਿਜਕ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਕੀ ਭਾਰਤ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਨਾਲ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲੈ ਰਿਹਾ? ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਪ੍ਰਦੀਪ ਗਵਾਲੀ ਦਾ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਇਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਨੇਪਾਲ ਲਈ, ਇਹ ਕੋਈ ਢੱਕਣ ਵਾਲਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ?
ਨੇਪਾਲ ਦੀ ਕੇਪੀ ਸ਼ਰਮਾ ਓਲੀ ਸਰਕਾਰ ਭਾਰਤ ਤੇ ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ਤਣਾਅ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਕਟ ‘ਚ ਆ ਗਈ ਹੈ। ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਨੇਪਾਲੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਦੋ ਸੀਨੀਅਰ ਨੇਤਾਵਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ ਓਲੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪੁਸ਼ਪ ਕਮਲ ਦਹਲ ਪ੍ਰਚੰਡ ਤੇ ਵਿਵਾਦ ਇੰਨੇ ਵੱਧ ਗਏ ਹਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫੇ ਦੀ ਮੰਗ ਵੀ ਹੋਈ।
ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਓਲੀ ਆਪਣੀ ਘਟ ਰਹੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਅਤਾ ਨੂੰ ਲੁਕਾਉਣ ਲਈ ਭਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਕਦਮ ਚੁੱਕ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਵਾਦਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਓਲੀ ਨੇ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਤੋਂ ਹਟਾਉਣ ਦੀ ਸਾਜਿਸ਼ ਦਿੱਲੀ ਤੇ ਕਾਠਮੰਡੂ ਸਥਿਤ ਭਾਰਤੀ ਦੂਤਘਰ ‘ਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ? ਕੀ ਭਾਰਤ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਓਲੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਤੋਂ ਹਟਾਉਣ ਦੀ ਸਾਜਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ?
ਨੇਪਾਲ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਬਲੈਕਮੇਲ ਕੀਤਾ?
ਜਦੋਂ ਨੇਪਾਲ ਤੇ ਭਾਰਤ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋਸਤੀ ਜਾਂ ਕੁੜੱਤਣ ਦੀ ਗੱਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਚੀਨ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਜ਼ਰੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨੇਪਾਲ ਤਿੰਨ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਇਹ ਤਿੱਬਤ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਤਿੱਬਤ ਹੁਣ ਚੀਨ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਅਰਥ ‘ਚ, ਨੇਪਾਲ ਇੱਕ ਭੂਮੀ-ਰਹਿਤ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਨੇਪਾਲ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾਕਾਬੰਦੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਵਿਗੜਦੇ ਸਨ। ਅਜਿਹੀ ਨਾਕਾਬੰਦੀ ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਾਨਵਤਾਵਾਦੀ ਸੰਕਟ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਖਾਣ ਪੀਣ ਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਾਨ ਵੀ ਮਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਨੇਪਾਲ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਾ ਰਹੇ। ਇਸਦੇ ਲਈ, ਚੀਨ ਤੋਂ ਆਵਾਜਾਈ ਸੇਵਾ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਨੇਪਾਲ ਤੇ ਚੀਨ ਨੇ ਵੀ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਭਾਰਤ ਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਾਲੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਚੰਗੇ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨੇਪਾਲ ਤੇ ਚੀਨ ਦੀ ਵਧਦੀ ਨੇੜਤਾ ਉਸ ਲਈ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਨੇਪਾਲ ਚੀਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਤੇ ਗਰੀਬ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਚੀਨ ਨੇਪਾਲ ਨੂੰ ਦੁਵੱਲੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਕੀ ਨੇਪਾਲ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਤੋਂ ਗੁਰਖਾਸ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਵੇਗਾ?
15 ਮਈ 2020 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਰਮੀ ਚੀਫ ਜਨਰਲ ਨਰਵਾਨੇ ਨੇ ਇੱਕ ਆਨਲਾਈਨ ਸੈਮੀਨਾਰ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ, “ਲਿਪੁਲੇਖ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਸੜਕ ਨਿਰਮਾਣ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਲਈ ਨੇਪਾਲ ਦਾ ਇਤਰਾਜ਼ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇ ਭੜਕਾਹਟ ਹੈ।” ਇਸਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਕਾਰਨ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨੇਪਾਲ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇ ਉਕਸਾਉਣ ‘ਤੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਚੀਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ।
ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਮੁਖੀ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ‘ਤੇ ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਸਖ਼ਤ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਸੀ। ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ ਕੇਪੀ ਸ਼ਰਮਾ ਓਲੀ ਨੇ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸੁਣਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੇਪਾਲ ‘ਚ ਕੋਵਿਡ -19 ਲਈ ਭਾਰਤ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਨੇਪਾਲੀ ਗੋਰਖਾ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਹੇ ਹਨ। ਨੇਪਾਲੀ ਗੋਰਖਸ ਸਿਰਫ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ ਤੋਂ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਹਨ, ਬਲਕਿ ਗੋਰਖਾ-ਸਿੱਖ, ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਤੇ ਅਫਗਾਨ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ।
ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਈਸ਼ਵਰ ਪੋਖਰੈਲ ਨੇ ਜਨਰਲ ਨਰਵਾਣੇ ਦੇ ਬਿਆਨ ਦਾ ਸਖਤ ਵਿਰੋਧ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਅਤੇ 25 ਮਈ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ, “ਨੇਪਾਲੀ ਗੋਰਖਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜਨਰਲ ਨਰਵਾਣੇ ਦੇ ਬਿਆਨ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿਚ 40 ਗੋਰਖਾ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਹਨ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨੇਪਾਲੀ ਫੌਜ ਦੀਆਂ। ”
ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲ
ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ 2014 ‘ਚ ਸੰਪੂਰਨ ਬਹੁਮਤ ਨਾਲ ਆਈ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਨੇਪਾਲ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਣਗੇ। ਮੋਦੀ ਨੇ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਤਿੰਨ ਦੌਰੇ ਕੀਤੇ ਤੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਜੋਰ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੇ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਅਣ-ਐਲਾਨਿਆ ਨਾਕਾਬੰਦੀ 2015 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਨੇਪਾਲ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧ ਪਛੜ ਗਏ। ਅਪ੍ਰੈਲ 2015 ਵਿੱਚ ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਭੂਚਾਲ ਆਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਨਾਕਾਬੰਦੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
ਨੇਪਾਲ ਲਈ ਇਹ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸਮਾਂ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੋ ਬੈਕ ਇੰਡੀਆ ਨੇ ਟਵਿੱਟਰ ‘ਤੇ ਭੂਚਾਲ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਦਦ ਬਾਰੇ ਟ੍ਰੈਂਡ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਚੀਨ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ?
ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਕਾਫੀ ਤਣਾਅ ਹੈ। 31 ਅਗਸਤ ਨੂੰ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੂਰਬੀ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪਿੱਛੇ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਉਹ 30 ਅਗਸਤ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਸਥਿਤੀ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 15 ਜੂਨ ਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਵਿੱਚ ਖੂਨੀ ਝੜਪ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ 20 ਸੈਨਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਕੇਸ ਵਿੱਚ, ਨੇਪਾਲ ਉੱਤੇ ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉੱਠੇ ਸਨ, ਕਿ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਉਥੇ ਦੇ ਗੋਰਖੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ,ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਨੇਪਾਲ ਸਰਕਾਰ ਚੀਨ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਵਧਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਨੇਪਾਲ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਨੇ ਕੋਈ ਸਖ਼ਤ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।
