ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ : ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਲਿਥੀਅਮ(lithium) ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਕੋਈ ਛੋਟਾ ਮੋਟਾ ਭੰਡਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਕੁੱਲ ਸਮਰੱਥਾ 5.9 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਹੈ, ਜੋ ਚਿਲੀ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਪੱਛਮ ਤੋਂ ਦੱਖਣ ਤੱਕ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜਾਈ ਨੂੰ ਈ-ਵਾਹਨਾਂ ਵੱਲ ਮੋੜ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ‘ਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ‘ਚ ਲਿਥੀਅਮ ਦੇ ਭੰਡਾਰ(lithium found in Jammu and Kashmir) ਨੂੰ ਲੱਭਣਾ ਕਿਸੇ ਜੈਕਪਾਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਲਿਥੀਅਮ ਕਿਉਂ ਹੈ ਖਜਾਨਾ?
ਇਸ ਖੋਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਲਿਥੀਅਮ ਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਤੀਜੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਲਿਥੀਅਮ ਅਜਿਹੀ ਗੈਰ-ਫੈਰਸ ਧਾਤੂ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮੋਬਾਈਲ-ਲੈਪਟਾਪ, ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ-ਵਾਹਨ ਸਮੇਤ ਕਈ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲਈ ਚਾਰਜਯੋਗ ਬੈਟਰੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਦੁਰਲੱਭ ਧਰਤੀ ਦੇ ਤੱਤ ਲਈ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ।
ਲਿਥੀਅਮ ਆਯਾਤ ਸਮੀਕਰਨ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗਾ
ਇਹ ਖੋਜ ਭਾਰਤ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜਾਦੂਈ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੱਕ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦੇ ਲਿਥੀਅਮ ਦਾ 96 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦਰਾਮਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ ਖਰਚ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2020-21 ਵਿੱਚ ਲਿਥੀਅਮ ਆਇਨ ਬੈਟਰੀਆਂ ਦੇ ਆਯਾਤ ‘ਤੇ 8,984 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਦੇ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਭਾਵ 2021-22 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਨੇ 13,838 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀਆਂ ਲਿਥੀਅਮ ਆਇਨ ਬੈਟਰੀਆਂ ਦਾ ਆਯਾਤ ਕੀਤਾ।
ਇਹ ਖੋਜ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਤਮ ਨਿਰਭਰ ਬਣਾਵੇਗੀ
ਭਾਰਤ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਿਥੀਅਮ ਚੀਨ ਅਤੇ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਤੋਂ ਦਰਾਮਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਲ ਦਰ ਸਾਲ ਦਰਾਮਦ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਮਾਤਰਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਅੰਕੜਿਆਂ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਰਤ ਚੀਨ ਤੋਂ 80 ਫੀਸਦੀ ਲਿਥੀਅਮ ਦਰਾਮਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਹੁਣ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲਿਥੀਅਮ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਚੀਨ ਦੇ ਕੁੱਲ ਭੰਡਾਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਲਗਭਗ 4 ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਹਨ। ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਵਾਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਫੋਕਸ ਵਧਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਲਿਥੀਅਮ ਦੀ ਦਰਾਮਦ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਚੌਥੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਲਿਥੀਅਮ ਭੰਡਾਰ ਵਾਲਾ ਤੀਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ
ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਦੁਨੀਆ ‘ਚ ਲਿਥੀਅਮ ਦੇ ਭੰਡਾਰਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ‘ਚ ਚਿਲੀ 9.3 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਦੇ ਨਾਲ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ 63 ਲੱਖ ਟਨ ਦੇ ਨਾਲ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਹੈ। ਕਸ਼ਮੀਰ ‘ਚ 59 ਲੱਖ ਟਨ ਭੰਡਾਰ ਹਾਸਲ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਤੀਜੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਰਜਨਟੀਨਾ 27 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਭੰਡਾਰ ਨਾਲ ਚੌਥੇ, ਚੀਨ 2 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਭੰਡਾਰ ਨਾਲ ਪੰਜਵੇਂ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ 1 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਭੰਡਾਰ ਨਾਲ ਛੇਵੇਂ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹੈ।
ਇਹ ਰਿਜ਼ਰਵ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭਾਰਤ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਬਣਨ ਲਈ ਅਰਜਨਟੀਨਾ, ਚਿਲੀ, ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਅਤੇ ਬੋਲੀਵੀਆ ਵਰਗੇ ਲਿਥੀਅਮ ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਖਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ ਖਰੀਦਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅਫਰੀਕੀ ਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਲਏ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਬਦਲੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਲਿਥੀਅਮ ਸਮੇਤ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਣਿਜਾਂ ਦੀਆਂ ਖਾਣਾਂ ਦੇਣ ਲਈ ਵੀ ਤਿਆਰ ਹਨ।
ਕੀ ਹੁਣ ਬੈਟਰੀਆਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਬਣ ਜਾਣਗੀਆਂ?
ਸਿਰਫ਼ ਲਿਥੀਅਮ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਹਾਸਲ ਕਰਕੇ ਲਿਥੀਅਮ ਆਇਨ ਬੈਟਰੀਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਦਰਅਸਲ, ਲਿਥੀਅਮ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਰਿਫਾਈਨਿੰਗ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਅਤਿ-ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ 6.3 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਭੰਡਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਲਿਥੀਅਮ ਦੀ ਖਾਣਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ 0.6 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਹੈ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਚਿਲੀ ਵਿੱਚ 9.3 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਭੰਡਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਿਰਫ਼ 0.39 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਦਾ ਹੀ ਉਤਪਾਦਨ ਹੋ ਸਕਿਆ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ‘ਚ ਭਾਰਤ ਲਈ ਇਸ ਰਿਜ਼ਰਵ ਤੋਂ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਆਯਾਤ ਲਿਥੀਅਮ ਆਇਨ ਬੈਟਰੀਆਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਿਰਮਿਤ ਅਤੇ ਅਸੈਂਬਲ ਕੀਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਵਾਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਦੇਸ਼ ਆਪਣੇ ਰਿਜ਼ਰਵ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਘਰੇਲੂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਲਿਥੀਅਮ-ਆਇਨ ਬੈਟਰੀਆਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।