ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਵੇਖਣ ਵਾਲੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਫ਼ਰਜ਼ੀ ਟਰੈਵਲ ਏਜੰਟਾਂ ਵੱਲੋਂ ਧੋਖਾਧੜੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਏਜੰਟਾਂ ਦੇ ਝਾਂਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਗਵਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਵੀ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਧੋਖਾਧੜੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵੀਜ਼ਾ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵੀਜ਼ਾ, ਵਰਕ ਪਰਮਿਟ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 2024-2025 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਵੱਲੋਂ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਡਿਪੋਰਟ ਕਰਨ ਨਾਲ ਇਹ ਮੁੱਦਾ ਹੋਰ ਉਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ।
ਧੋਖਾਧੜੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਅੰਕੜੇ
ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਉਹ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕਨੇਡਾ, ਅਮਰੀਕਾ, ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਗਲਫ਼ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ। ਪਰ ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਇੱਥੇ ਫ਼ਰਜ਼ੀ ਏਜੰਟਾਂ ਦਾ ਜਾਲ ਵੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 2021 ਤੋਂ ਜੂਨ 2024 ਤੱਕ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਰਿਕਰੂਟਿੰਗ ਏਜੰਟਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ 4,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਰਜ ਹੋਈਆਂ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ 10% ਤੇ ਹੀ ਕਾਰਵਾਈ ਹੋਈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਹ ਅੰਕੜਾ ਬਹੁਤ ਉੱਚਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਤਸੁਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।2024-2025 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਡਿਪੋਰਟ ਕੀਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਨ।
ਫਰਵਰੀ 2025 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਮਿਲਟਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਰਾਹੀਂ 330 ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 131 ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ 17 ਨੇ ਹੀ ਏਜੰਟਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦਰਜ ਕਰਵਾਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਅਮਰੀਕੀ ਦੂਤਾਵਾਸ ਨੇ 2024 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੂਬਿਆਂ ਦੇ ਏਜੰਟਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਵੀਜ਼ਾ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਟਾਲਾ ਵਰਗੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਏਜੰਟ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਰਜਿਸਟਰਡ ਟਰੈਵਲ ਏਜੰਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਪਰ ਬਹੁਤੇ ਗੈਰ-ਰਜਿਸਟਰਡ ਹਨ। 2013 ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਟਰੈਵਲ ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨਲਜ਼ ਰੈਗੂਲੇਸ਼ਨ ਐਕਟ ਅਨੁਸਾਰ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਪਰ ਬਹੁਤੇ ਏਜੰਟ ਇਸ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਧੋਖਾਧੜੀ ਦੇ ਤਰੀਕੇ
ਫ਼ਰਜ਼ੀ ਏਜੰਟ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਝਾਂਸੇ ਵਿੱਚ ਫਸਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਤਰੀਕੇ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹਨ:
- ਫ਼ੇਕ ਵੀਜ਼ਾ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼: ਏਜੰਟ ਫ਼ੇਕ ਬੈਂਕ ਸਟੇਟਮੈਂਟਸ, ਨੌਕਰੀ ਦੇ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਫਰ ਲੈਟਰ ਅਤੇ ਵੀਜ਼ਾ ਸਟਿੱਕਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। 2024 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਦੂਤਾਵਾਸ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਕੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਏਜੰਟਾਂ ਨੂੰ ਫੜਿਆ ਜੋ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭਰ ਕੇ ਵੀਜ਼ਾ ਅਪਲਾਈ ਕਰਦੇ ਸਨ।
- ਡੌਂਕੀ ਰੂਟ: ਏਜੰਟ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਰਸਤਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਂ ਯੂਰਪ ਭੇਜਦੇ ਹਨ। ਮੈਕਸੀਕੋ, ਬਾਲੀ ਜਾਂ ਰੂਸ ਵਾਲੇ ਰੂਟ ਆਮ ਹਨ। 2025 ਵਿੱਚ ਈਡੀ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਏਜੰਟਾਂ ਦੀ 41 ਕਰੋੜ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਕੁਰਕ ਕੀਤੀ।
- ਫ਼ੇਕ ਨੌਕਰੀਆਂ: ਗਲਫ਼ ਦੇਸ਼ਾਂ ਜਾਂ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਲੱਖਾਂ ਵਸੂਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੋਹਾਲੀ ਅਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਕੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ 65 ਲੱਖ ਤੱਕ ਦੀ ਠੱਗੀ ਮਾਰੀ ਗਈ।
- ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਐਡਜ਼: ਏਜੰਟ ਫੇਸਬੁੱਕ ਅਤੇ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ ਤੇ ਝੂਠੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੇ 2024 ਵਿੱਚ 25 ਅਜਿਹੇ ਏਜੰਟਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੇਸ ਦਰਜ ਕੀਤੇ।
ਪੀੜਤਾਂ ਦੀ ਆਪਬੀਤੀ
ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਦਿਲ ਦਹਿਲਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ ਹਨ:
- ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ 700 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਫ਼ੇਕ ਆਫਰ ਲੈਟਰ ਕਾਰਨ ਡਿਪੋਰਟੇਸ਼ਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਏਜੰਟ ਬ੍ਰਿਜੇਸ਼ ਮਿਸ਼ਰਾ ਨੂੰ ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ 3 ਸਾਲ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਹੋਈ। ਪੀੜਤ ਰਵਿੰਦਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਗਈ।
- ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਡੌਂਕੀ ਰੂਟ ਰਾਹੀਂ ਗਏ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਡਿਪੋਰਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਪੀੜਤ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਏਜੰਟ ਨੇ 40-50 ਲੱਖ ਵਸੂਲੇ ਪਰ ਵਾਅਦਾ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।
- ਬਾਲੀ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਏਜੰਟਾਂ ਨੇ ਬੰਧਕ ਬਣਾ ਕੇ ਰੈਂਸਮ ਵਸੂਲਿਆ।
- ਮੋਹਾਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਏਜੰਟ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ੇਕ ਵੀਜ਼ਾ ਦੇ ਕੇ ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਠੱਗੀ ਮਾਰੀ।
ਇਹ ਪੀੜਤ ਅਕਸਰ ਗਰੀਬ ਜਾਂ ਮੱਧ ਵਰਗੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈ ਕੇ ਪੈਸੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਠੱਗੇ ਜਾਣ ਤੇ ਪੂਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ
ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕਈ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ:
- 2025 ਵਿੱਚ 40 ਏਜੰਟਾਂ ਦੇ ਲਾਇਸੰਸ ਰੱਦ ਕੀਤੇ ਗਏ।
- ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜਨਾਂ ਏਜੰਟਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ, ਜਿਵੇਂ ਪੰਚਕੂਲਾ ਵਿੱਚ 5 ਅਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਵੀਜ਼ਾ ਰੈਕੇਟ ਫੜਿਆ।
- ਈਡੀ ਨੇ ਡੌਂਕੀ ਰੂਟ ਵਾਲੇ ਏਜੰਟਾਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਕੁਰਕ ਕੀਤੀ।
- NRI ਅਫੇਅਰਜ਼ ਵਿੰਗ ਨੇ ਔਨਲਾਈਨ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਪੋਰਟਲ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਹੈਲਪਲਾਈਨ ਨੰਬਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ।
ਪਰ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਪੀੜਤ ਅਕਸਰ ਪੈਸੇ ਵਾਪਸ ਲੈ ਕੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕਨਵਿਕਸ਼ਨ ਰੇਟ ਘੱਟ ਹੈ। ਏਜੰਟ ਨਵੇਂ ਨਾਮਾਂ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
ਰੋਕਥਾਮ ਦੇ ਉਪਾਅ ਅਤੇ ਸੁਝਾਅ
- ਇਸ ਧੋਖਾਧੜੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ:ਸਿਰਫ਼ ਰਜਿਸਟਰਡ ਏਜੰਟਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਡੀਲ ਕਰੋ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ punjab.gov.in ਤੇ ਲਿਸਟ ਚੈੱਕ ਕਰੋ।
- ਵੀਜ਼ਾ ਅਪਲਾਈ ਖੁਦ ਕਰੋ ਜਾਂ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ।
- ਵੱਡੀ ਰਕਮ ਅਡਵਾਂਸ ਨਾ ਦਿਓ ਅਤੇ ਰਸੀਦ ਲਓ।
- ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਨਾ ਕਰੋ।
- ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਲਈ NRI ਪੁਲਿਸ ਹੈਲਪਲਾਈਨ 0172-2260042 ਜਾਂ ਔਨਲਾਈਨ ਪੋਰਟਲ ਵਰਤੋ।
ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਚਲਾਉਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਖ਼ਤ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮੌਕੇ ਵਧਾਉਣ ਨਾਲ ਵੀ ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਘੱਟ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਆਖਰ ਵਿੱਚ, ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣਾ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਪਰ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਜਾਓ। ਫ਼ਰਜ਼ੀ ਏਜੰਟਾਂ ਦੇ ਝਾਂਸੇ ਵਿੱਚ ਨਾ ਆਓ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸੁਪਨੇ ਅਧੂਰੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।