ਜਲ ਸ਼ਕਤੀ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਭੂਮੀਗਤ ਪਾਣੀ ਬੋਰਡ (CGWB) ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ ਸਾਲਾਨਾ ਰਿਪੋਰਟ 2025 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਭੂਜਲ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਤੱਥ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਸੂਬਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਾਨਸੂਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 62.50% ਨਮੂਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਯੂਰੇਨੀਅਮ 30 ਪੀ.ਪੀ.ਬੀ. (ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੱਦ) ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਾਇਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਮਾਨਸੂਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ 53.04% ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਾਨਸੂਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 23.75% ਨਮੂਨੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਸਨ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਫਲੋਰਾਈਡ ਤੇ ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ ਦਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ 41% ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ 21.82% ਨਮੂਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫਲੋਰਾਈਡ 1.5 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ/ਲੀਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ, ਜਦਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 11.24%। ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ ਦਾ ਪੱਧਰ ਰਾਜਸਥਾਨ (50.54%), ਕਰਨਾਟਕ (45.47%) ਤੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ (36%) ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ; ਪੰਜਾਬ (14.68%) ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ (14.18%) ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ। ਆਰਸੈਨਿਕ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਇੰਡੋ-ਗੰਗੇਟਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 9.5% ਨਮੂਨੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਨ।
ਬਕਾਇਆ ਸੋਡੀਅਮ ਕਾਰਬੋਨੇਟ (RSC) ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ (51.11%), ਉੱਤਰਾਖੰਡ (41.94%), ਪੰਜਾਬ (24.60%) ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ (24.42%) ਸਭ ਤੋਂ ਖ਼ਰਾਬ ਹਨ। ਇਹ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਨੂੰ ਖ਼ਰਾਬ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਬੰਜਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ: ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਖਾਦਾਂ-ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਬੇਹਿਸਾਬ ਵਰਤੋਂ
- ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਮਲ-ਮੂਤਰ ਦਾ ਰਿਸਾਅ
- ਸੀਵਰੇਜ ਲੀਕੇਜ ਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਗੰਦ
ਇਲਾਜ ਦੇ ਵਿਕਲਪ:
- ਰਿਵਰਸ ਓਸਮੋਸਿਸ (RO) ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਪਰ ਮਹਿੰਗਾ
- ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਜਮਾਂਦਰੂ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ 99% ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਹਟਾਉਂਦੀ ਹੈ
- ਬਾਇਓਰੀਮੀਡੀਏਸ਼ਨ (ਪੌਦੇ-ਸੂਖਮ ਜੀਵ) ਵਾਤਾਵਰਣ-ਅਨੁਕੂਲ ਪਰ ਹੌਲੀ
- ਜਮਾਂਦਰੂ-ਫਿਲਟਰੇਸ਼ਨ ਸਸਤੀ ਪਰ ਪੂਰਨ ਸ਼ੁੱਧੀਕਰਨ ਲਈ ਵਾਧੂ ਪੜਾਅ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ
ਰਿਪੋਰਟ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਰੰਤ ਕਦਮ ਨਾ ਚੁੱਕੇ ਤਾਂ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਪੰਜਾਬ-ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਗੰਭੀਰ ਸੰਕਟ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ।
