ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ : ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਨਿਰਮਲਾ ਸੀਤਾਰਮਨ(Nirmala Sitharaman) ਨੇ ਆਮ ਬਜਟ 2023 (Budget 2023 )ਵਿੱਚ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ(Millets production) ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵੱਡਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸੀਤਾਰਮਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਉਤਪਾਦਕ, ਬਾਜਰੇ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਜਰੇ ਦੇ ਸੰਸਥਾਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਮਿਲਟਸ ਰਿਸਰਚ ਨੂੰ ਉੱਤਮਤਾ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ 2023 ਨੂੰ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਦਾ ਸਾਲ(International Year of millets 2023) ਐਲਾਨਿਆ ਹੈ। ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਖੁਦ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 72 ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਸਰਕਾਰ ਕਰੇ ਸਰਕਾਰੀ ਖਰੀਦ ਅਸੀਂ ਖੇਤੀ ਲਈ ਤਿਆਰ
ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਯੂਨੀਅਨ ਏਕਤਾ ਡਕੌਂਦਾ ਦੇ ਸੂਬਾ ਸਕੱਤਰ ਜਗਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਨੂੰ ਵੜਾਵਾ ਦੇਣਾ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਹ ਕਣਕ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਿਹਤਮੰਦ ਹੈ ਪਰ ਸਵਾਲ ਇਹ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸਮਰਥਨ ਮੁੱਲ ਯਾਨੀ ਐੱਮਐੱਸਪੀ ਉੱਤੇ ਇਸਦੀ ਖਰੀਦ ਕਰੇਗੀ? ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਹੜੇ ਕਿਸਾਨ ਮੋਟਾ ਅਨਾਜ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤੈਅ ਐਮਐੱਸਪੀ ਤੋਂ ਘੱਟ ਰੇਟ ਮਿਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸਦੀ ਖਰੀਦ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਕਿਸਾਨ ਆਗੂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਚੌਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਾਣ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਹ ਪੈਦਵਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਖਰੀਦ ਹੈ। ਚੌਲ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਝੋਨਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਈ ਢੁੱਕਵਾਂ ਨਹੀਂ ਪਰ ਇਸਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹਨ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਸਰਕਾਰ ਮੋਟਾ ਅਨਾਜ ਦੀ ਐਮਐੱਸਪੀ ਰੇਟ ਉੱਤੇ ਖਰੀਦ ਕਰੇਗੀ ਤਾਂ ਉਹ ਚੌਲ ਛੱਡ ਕੇ ਮੋਟਾ ਅਨਾਜ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ।
ਸਿਹਤ ਲਈ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੈ ਮੋਟਾ ਅਨਾਜ
ਮੋਟੇ ਅਨਾਜਾਂ ਦਾ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਮੁੱਲ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਅਨਾਜ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਕਣਕ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਾਜਰੇ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਆਇਰਨ ਅਤੇ ਫਾਈਬਰ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ 4 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ 40 ਫੀਸਦੀ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ
ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਸਾਲ 2018-19 ਵਿੱਚ 137.1 ਲੱਖ ਟਨ ਸੀ, 2020-21 ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 40% ਵਧ ਕੇ 179.6 ਲੱਖ ਟਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਨੂੰ ਹੋਰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਉਤਪਾਦਕ ਹੈ।
ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਦਾ ਕੁੱਲ ਉਤਪਾਦਨ 12.49 ਮੀਟਰਿਕ ਟਨ ਹੈ
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਵਿਸ਼ਵ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅੰਦਾਜ਼ਨ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ ਲਗਭਗ 41 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੈ। FAO ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਾਲ 2020 ਵਿੱਚ, ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ 30.464 ਮਿਲੀਅਨ ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ 12.49 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਕੁੱਲ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ 41 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੇ 2021-22 ਵਿੱਚ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ 15.92 ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 27 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਾਧਾ ਦਰਜ ਕੀਤਾ।
ਬਾਜਰੇ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਪਹਿਲੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹੈ
ਕੇਂਦਰੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤੋਮਰ ਨੇ ਟਵੀਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 2018-19 ਵਿੱਚ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ 137.1 ਲੱਖ ਟਨ ਸੀ, ਜੋ 2020-21 ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 40% ਵੱਧ ਕੇ 179.6 ਲੱਖ ਟਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਦੀ ਔਸਤਨ ਪੈਦਾਵਾਰ 1229 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੋਟੀ ਦੇ 5 ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਉਤਪਾਦਕ ਰਾਜ
ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੋਟੀ ਦੇ 5 ਬਾਜਰੇ ਉਤਪਾਦਕ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਕਰਨਾਟਕ, ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਦਾ ਨਿਰਯਾਤ ਹਿੱਸਾ ਕੁੱਲ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਇੱਕ ਫੀਸਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਾਲ 2025 ਤੱਕ, ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਮਾਰਕੀਟ ਮੌਜੂਦਾ $9 ਬਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੇ $12 ਬਿਲੀਅਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।
ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਮਾੜੇ ਮੌਸਮ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਚੰਗੀ ਫ਼ਸਲ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਭਾਰਤ ਬਾਰੇ ਇਹ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਅਨਾਜ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸਾਡੀ ਖੁਰਾਕ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਿੱਸਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਾਡੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚੋਂ ਜੋ ਪੰਜ-ਛੇ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵੱਡੀ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ, ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਣਕ, ਜਵਾਰ, ਬਾਜਰਾ, ਜੌਂ, ਮੱਕੀ ਆਦਿ ਦੇ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਪਕਾਈਆਂ ਸੁਆਦਲੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ ਖਾਧੀਆਂ ਹਨ।
