ਅੱਜ ਦੇ ਡਿਜੀਟਲ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ (ਏਆਈ) ਨੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਆਸਾਨ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇੱਕ ਤਕਨੀਕ ‘ਡੀਪਫੇਕ’ ਸਾਡੇ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਖਤਰਾ ਬਣ ਰਹੀ ਹੈ। ਡੀਪਫੇਕ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਏਆਈ ਤਕਨੀਕ ਹੈ ਜੋ ਚਿਤਰਾਂ, ਵੀਡੀਓਜ਼ ਅਤੇ ਆਡੀਓ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਅਸਲੀ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸਲ ਅਤੇ ਨਕਲੀ ਵਿਚਕਾਰ ਫ਼ਰਕ ਕਰਨਾ ਨਾ-ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਕਨੀਕ ਜਨਰੇਟਿਵ ਐਡਵਰਸਰੀ ਨੈੱਟਵਰਕਸ (ਜੀਏਐੱਨਜ਼) ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਏਆਈ ਦੋ ਨੈੱਟਵਰਕਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡਦੀ ਹੈ – ਇੱਕ ਨਕਲ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਨਤੀਜਾ? ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਨਕਲ ਜੋ ਅਸਲ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਪੂਰਨ ਲੱਗੇ। 2017 ਵਿੱਚ ਰੈੱਡਿਟ ‘ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਉਭਰੀ ਇਹ ਤਕਨੀਕ ਅੱਜ 2025 ਵਿੱਚ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਉਪਲਬਧ ਐਪਾਂ ਜਿਵੇਂ ਰਿਫੇਸ ਜਾਂ ਡੀਪਫੇਸ ਲੈੱਬ ਰਾਹੀਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਖਤਰੇ ਇੰਨੇ ਵਧੇਰੇ ਹਨ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਆਰਥਿਕ ਫੋਰਮ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ 2024 ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਗਲੋਬਲ ਰਿਸਕ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਡੀਪਫੇਕ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖਤਰੇ: ਇੱਕ ਬਿਮਾਰੀ ਜੋ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਖੋਖਲਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ
ਡੀਪਫੇਕ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਸਮਾਜ, ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਜਨੀਤਕ ਖਤਰੇ ਵੱਲ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ। 2018 ਵਿੱਚ ਗੈਬਾਨ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦਾ ਡੀਪਫੇਕ ਵੀਡੀਓ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਸਥਿਰਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ 2024 ਚੋਣਾਂ ਦੌਰਾਨ ਡੀਪਫੇਕ ਵੀਡੀਓਜ਼ ਨੇ ਵੋਟਰਾਂ ਨੂੰ ਭਰਮਾਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਤਕਨੀਕ ਝੂਠੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਬਣਾ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉੱਤਰੀ ਕੋਰੀਆ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਪੈਗੰਡਾ ਲਈ ਵਰਤ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਨਕਲੀ ਵੀਡੀਓਜ਼ ਨਾਲ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਦਨਾਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਤੀਜਾ? ਲੋਕ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਸ਼ੱਕ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਗੰਭੀਰ ਸਮਾਜਿਕ ਵੰਡ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਡੀਪਫੇਕ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨਨ-ਕੰਸੈਂਸ਼ੂਅਲ ਪੋਰਨੋਗ੍ਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਅਸ਼ਲੀਲ ਵੀਡੀਓਜ਼ ਵਿੱਚ ਚਿਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤਬਾਹ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 2023 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਕਈ ਕੇਸ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ, ਜਿੱਥੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਸਤੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਮਾਨਸਿਕ ਤਣਾਅ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਨੌਕਰੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਵਿੱਚ 2024 ਵਿੱਚ ਨਵਾਂ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਿਆ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਡੀਪਫੇਕ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਅਤੇ ਜੁਰਮਾਨੇ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲੇਗੀ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਖਾਮੀਆਂ ਹਨ।
ਆਰਥਿਕ ਖਤਰੇ ਵੀ ਘਾਤਕ ਹਨ। ਰੀਅਲ-ਟਾਈਮ ਡੀਪਫੇਕ ਨਾਲ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ ਬਾਸ ਜਾਂ ਸਹਿਯੋਗੀ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਕੇ ਵੀਡੀਓ ਕਾਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। 2019 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਈਓ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਧੋਖੇ ਨਾਲ 2 ਲੱਖ ਡਾਲਰ ਗੁਆਏ। ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਵਿੱਚ 2023 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੰਪਨੀ ਨੇ 25 ਮਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਗੁਆਏ, ਜਿੱਥੇ ਨਕਲੀ ਵੀਡੀਓ ਕਾਲ ਨਾਲ ਪੈਸੇ ਟ੍ਰਾਂਸਫਰ ਕਰਵਾਏ ਗਏ। ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਲਈ ਇਹ ਰਿਪੂਟੇਸ਼ਨਲ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ – ਨਕਲੀ ਵੀਡੀਓ ਵਿੱਚ ਸੀਈਓ ਨੂੰ ਅਪਰਾਧ ਸਾਬਤ ਕਰਕੇ ਸਟਾਕ ਪ੍ਰਾਈਸ ਡਿੱਗਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫੋਰਬਸ ਅਨੁਸਾਰ, 2025 ਵਿੱਚ ਡੀਪਫੇਕ ਨਾਲ ਬਿਜ਼ਨਸ ਨੁਕਸਾਨ ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਡੀਪਫੇਕ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਆਸਾਨ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਨਕਲੀ ਆਡੀਓ ਨਾਲ ਬੰਬ ਪਲਾਨਿੰਗ ਜਾਂ ਗੁਆਂਢੀ ਨੂੰ ਭਰਮਾ ਕੇ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਾਰ ਫੇਕ ਨਿਊਜ਼ ਨਾਲ ਚੋਣਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰੇਗੀ ਜਾਂ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਪੈਦਾ ਕਰੇਗੀ। ਅਮਰੀਕੀ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ 2023 ਵਿੱਚ ਸੁਣਵਾਈ ਹੋਈ, ਜਿੱਥੇ ਨੈਨਸੀ ਮੇਸ ਨੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਇਹ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸੈਕਿਊਰਿਟੀ ਲਈ ਖਤਰਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਚੋਣਾਂ ਜਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਵੰਡਦੀ ਹੈ।
ਡੀਪਫੇਕ ਨੂੰ ਪਛਾਣਣ ਅਤੇ ਰੋਕਣ ਲਈ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ, ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹਥਿਆਰ
ਡੀਪਫੇਕ ਦੇ ਖਤਰੇ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ, ਹਰ ਵੀਡੀਓ ਜਾਂ ਆਡੀਓ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਨਾਲ ਵੇਖੋ। ਪੱਛਾਣ ਲਈ ਚੈੱਕ ਕਰੋ: ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਅਸੰਗਤੀ (ਜਿਵੇਂ ਨੱਕ ਜਾਂ ਮੂੰਹ ਦਾ ਅਜੀਬ ਹੋਣਾ), ਆਡੀਓ ਵਿੱਚ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਨਾ ਮੇਲਣ ਵਾਲੀ ਅਵਾਜ਼, ਜਾਂ ਲਿਪਸਿੰਕ ਵਿੱਚ ਗੜਬੜੀ। ਟੂਲਸ ਜਿਵੇਂ ਡੀਪਵੇਰਬ ਜਾਂ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਵੀਡੀਓ ਐਉਥੈਂਟੀਕੇਟਰ ਵਰਤੋ, ਜੋ 70% ਤੱਕ ਸਹੀ ਪਛਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਯਾਦ ਰੱਖੋ, 2025 ਵਿੱਚ ਹੀਅਰ ਵਿਊਅਰ ਨਾ-ਪਛਾਣਨ ਦੀ ਹੱਦ 75% ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰੋ।
ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਲਈ, ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਚਲਾਓ ਜਿੱਥੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਨਕਲੀ ਕਾਲਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਸਿੱਖਣ। ਵੀਡੀਓ ਕਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਟੂ-ਫੈਕਟਰ ਐਉਥੈਂਟੀਕੇਸ਼ਨ ਵਰਤੋ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਟ੍ਰਾਂਜੈਕਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਵੱਖਰੇ ਚੈਨਲ ਨਾਲ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰੋ। ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਡੀਪਫੇਕ ਡਿਟੈਕਸ਼ਨ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਜਿਵੇਂ ਫੌਰਟੀਨੈੱਟ ਜਾਂ ਬੂਜ਼ ਐਲਨ ਵਰਤਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਨਕਲੀ ਲੱਗੇ, ਤੁਰੰਤ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰੋ – ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਈਬਰ ਕ੍ਰਾਈਮ ਪੋਰਟਲ ‘ਤੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰੋ।
ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ, ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਜਿਵੇਂ ਯੂਟਿਊਬ ਅਤੇ ਐੱਕਸ ਨੂੰ ਡੀਪਫੇਕ ਨੂੰ ਲੇਬਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਈਟੀ ਐਕਟ 2000 ਅਧੀਨ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਫੈਲਾਉਣ ‘ਤੇ ਸਜ਼ਾ ਹੈ, ਪਰ ਨਵੇਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦਾ। ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਡੀਜੀਟਲ ਲਿਟਰੇਸੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰੋ, ਖਾਸਕਰ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ। ਏਆਈ ਡਿਵੈਲਪਰਾਂ ਨੂੰ ਵਾਟਰਮਾਰਕਿੰਗ ਜਾਂ ਐਥੀਕਲ ਗਾਈਡਲਾਈਨਜ਼ ਅਪਣਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਡੀਪਫੇਕ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਗਲੋਬਲ ਸਹਿਯੋਗ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ – ਯੂਐੱਸ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਐੱਮਈਡੀਆਫੋਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਹਨ।
ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧੋ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਡੀਪਫੇਕ ਸਾਡਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਖੋਹ ਲਵੇਗਾ
ਡੀਪਫੇਕ ਏਆਈ ਦਾ ਇੱਕ ਡਬਲ-ਐੱਜਡ ਸਵਾਰਡ ਹੈ – ਇਹ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਐਫੈਕਟਸ ਲਈ ਉਪਯੋਗੀ ਹੈ, ਪਰ ਗਲਤ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਖਤਰੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਸਥਿਰਤਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਨੁਕਸਾਨ ਤੱਕ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਅਤੇ 2025 ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਧਣ ਨਾਲ ਸਮੱਸਿਆ ਵਧੇਰੇ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਪਰ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਨਾ ਹੋਵੋ – ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਤਕਨੀਕੀ ਟੂਲਸ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਦਮਾਂ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਅੱਜ ਤੋਂ ਹੀ ਸਾਵਧਾਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ: ਵੀਡੀਓ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਯਕੀਨ ਨਾ ਕਰੋ, ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰੋ ਅਤੇ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰੋ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਏਕਜੁਟ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਡੀਪਫੇਕ ਸਾਡੇ ਲਈ ਖਤਰਾ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਸਿੱਖਿਆ ਬਣ ਜਾਵੇਗੀ। ਆਓ, ਡਿਜੀਟਲ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਬਣਾਈਏ!