ਸ਼ਹੀਦੇ ਆਜ਼ਮ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਉਹ ਪਿਆਰਾ ਸਾਥੀ, ਹੱਕਦਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਜਿਸਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਸਨਮਾਨ…

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ : ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਸਵੇਰ ਵੇਖੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨਾਂ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ (Batukeshwar Datta) ਹੈ। ਬੀ ਕੇ ਦੱਤ, ਸ਼ਹੀਦੇ ਆਜ਼ਮ ਭਗਤ ਸਿੰਘ (Bhagat Singh) ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਸਾਥੀ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਵੀ ਉਹ ਸਨਮਾਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਜਿਸਦਾ ਉਹ ਹੱਕਦਾਰ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਘੱਟ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ। 18 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮਦਿਨ ਹੈ।

ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ‘ਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਦੀ ਅੱਜ 112ਵੀਂ ਜਯੰਤੀ ਹੈ। ਸ਼ਹੀਦੇ ਆਜ਼ਮ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਾਥੀ ਰਹੇ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਭਰਿਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ 1910 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਬਰਧਮਾਨ ਦੇ ਪਿੰਡ ਖੰਡਘੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬੁਟਕੇਸ਼ਵਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਸਵੇਰ ਵੇਖੀ ਹੈ।

ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜਲੇ ਦੋਸਤ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਸੀ। ਪਰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਬਹਿਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਦੱਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਉਹ ਸਨਮਾਨ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ. ਜਿਸ ਦਾ ਉਹ ਹੱਕਦਾਰ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿਹਾਰ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਦੇਰ ਨਾਲ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ।

 ਇਸ ਘਟਨਾ ਸਕਦਾ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਬਣੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ

ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਬਰਧਮਾਨ ਦੇ ਪਿੰਡ ਖੰਡਗੋਸ਼ ਵਿੱਚ 18 ਨਵੰਬਰ 1910 ਨੂੰ ਜਨਮੇ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਇੱਕ ਬੰਗਾਲੀ ਕਾਯਸਥ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸਦਾ ਬਚਪਨ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਬਰਧਮਾਨ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਖੰਡਾ ਅਤੇ ਮੌਸੂ ਵਿੱਚ ਬੀਤਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਾਨਪੁਰ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਕਿਸ਼ੋਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਕੁੱਟਦੇ ਹੋਏ ਦੇਖਿਆ ਸੀ,ਜਿਸਦਾ ਕਸੂਰ ਸਿਰਫ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕਾਨਪੁਰ ਦੇ ਮਾਲ ਰੋਡ ‘ਤੇ ਪੈਦਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਚੱਲਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਸੀ।

ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਵੱਲ ਝੁਕਾਅ

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਦੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਮਨ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਡੂੰਘੀ ਰੋਸ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਹੋ ਗਿਆ, ਸੁਰੇਸ਼ਚੰਦਰ ਭੱਟਾਚਾਰੀਆ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਉਹ ਸਚਿੰਦਰਨਾਥ ਸਾਨਿਆਲ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨਾਮ ਦੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।

ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ

ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੋਵੇਂ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਇਸ ਸੰਗਠਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਛੇਤੀ ਹੀ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਥੀਆਂ ਦਾ ਪਿਆਰਾ ਸਾਥੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਗਹਿਰੀ ਦੋਸਤੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸੀ। ਜਦੋਂ 1924 ਵਿੱਚ ਕਾਨਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੜ੍ਹ ਆਇਆ ਤਾਂ ਦੱਤਾ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਹੜ੍ਹ ਪੀੜਤਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।

ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ

ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਨੇ ਬੰਬ ਬਣਾਉਣਾ ਸਿੱਖਿਆ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਨੇ ਹੀ ਬੰਗਾਲੀ ਸਿਖਾਇਆ ਸੀ। ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਡੂੰਘੀ ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੇਫਟੀ ਬਿੱਲ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਵਿਵਾਦ ਬਿੱਲ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਾਥੀ ਚੁਣਿਆ। 8 ਅਪ੍ਰੈਲ 1929 ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਅਸੈਂਬਲੀ ‘ਤੇ ਦੋ ਬੰਬ ਸੁੱਟ ਕੇ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।

ਕਾਲੇਪਾਣੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ

ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ‘ਤੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਲਈ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ। ਪਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਦੇ ਨਾਲ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਲਾਪਾਣੀ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਭਾਰਤ ਛੱਡੋ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ

ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਨੇ 1933 ਅਤੇ 1937 ਵਿੱਚ ਕਾਲਾਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। 1937 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਸੈਲੂਲਰ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਪਟਨਾ, ਬਿਹਾਰ ਦੀ ਬਾਂਕੀਪੁਰ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 1938 ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੱਤ ਟੀਬੀ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾਲ ਕਾਲਾਪਾਣੀ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਭਾਰਤ ਛੱਡੋ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਹੋਈ।

ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਨੂੰ ਭਾਵੁਕ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕਾਫੀ ਬਹਿਸ ਹੋਈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਉਹ ਸਨਮਾਨ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਹ ਹੱਕਦਾਰ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਕੁਝ ਧਿਆਨ ਮਿਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।