ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਵਧਦੀ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਣ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਅਮਿਤ ਸ਼ਾਹ, ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿਸ਼ਵ ਗੁਰੂ (ਵਿਸ਼ਵ ਨੇਤਾ) ਅਤੇ ਪੰਜਵੀਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵਜੋਂ ਉਭਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ, ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਦੇਸ਼ ਛੱਡ ਕੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਵਾਸ ਦਾ ਰੁਝਾਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਹੁਨਰਮੰਦ ਲੋਕਾਂ ਦਾ, ਦੇਸ਼ ਲਈ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ, ਅੰਕੜਿਆਂ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਾਂਗੇ।
ਪ੍ਰਵਾਸ ਦੇ ਅੰਕੜੇ
ਤਾਜ਼ਾ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, 2015 ਤੋਂ 2023 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ 9 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, 12 ਲੱਖ 39 ਹਜ਼ਾਰ 111 ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਔਸਤਨ 377 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਦੇਸ਼ ਛੱਡ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਅੰਕੜਾ 2021 ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਧਿਆ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 350 ਲੋਕ ਦੇਸ਼ ਛੱਡ ਰਹੇ ਸਨ।
ਸਾਲ-ਦਰ-ਸਾਲ ਅੰਕੜੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:
- 2023: 2,16,219
- 2022: 2,25,000
- 2021: 1,63,370
- 2020: 85,256
- 2019: 1,40,000
- 2018: 1,34,561
- 2017: 1,33,049
- 2015: 1,41,656
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਕਰੋੜਪਤੀ ਵਰਗ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਵਾਸ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ। 2000 ਤੋਂ 2014 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, 61 ਹਜ਼ਾਰ ਭਾਰਤੀ ਕਰੋੜਪਤੀਆਂ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਲਈ, ਅਤੇ 2015 ਤੋਂ 2019 ਦਰਮਿਆਨ, 29 ਹਜ਼ਾਰ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ 10 ਲੱਖ ਡਾਲਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ, ਦੇਸ਼ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ, 2024 ਵਿੱਚ 1.28 ਲੱਖ ਅਮੀਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਛੱਡਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ, ਜੋ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਦੇ 1.20 ਲੱਖ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵੱਧ ਹੈ।
ਪ੍ਰਵਾਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ
ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਸ ਦੇ ਕਈ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹਨ, ਜੋ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ, ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੁਰਕਸ਼ਤ ਜੀਵਨ: ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚਿੰਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਿੱਜੀ, ਪਰਿਵਾਰਕ, ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਰਹੱਦੀ ਤਣਾਅ, ਅੱਤਵਾਦ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸਥਿਰਤਾ, ਅਤੇ ਸੰਪਰਦਾਇਕਤਾ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਕਾਰਨ ਲੋਕ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜੀਵਨ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ।
- ਆਰਥਿਕ ਚਿੰਤਾਵਾਂ: ਵਿੱਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਟੈਕਸਾਂ ਦਾ ਬੋਝ ਵੀ ਪ੍ਰਵਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਉੱਚ ਟੈਕਸਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਹਤਰ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਮੌਕੇ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਭਵਿੱਖ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖਿੱਚਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮੱਧ ਉਮਰ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ।
- ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ: ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਹਤਰ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ, ਸੁਹਾਵਣਾ ਮੌਸਮ, ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਕ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਹਤਰ ਸਕੂਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
- ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ: ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਪ੍ਰਵਾਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਹਤਰ ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਦੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਛੱਡਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
- ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਸਥਿਰਤਾ: ਸੰਪਰਦਾਇਕਤਾ, ਨਸਲੀ ਵਿਤਕਰੇ, ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਅਸੰਤੋਸ਼ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦੇ ਵੀ ਪ੍ਰਵਾਸ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਹੁਨਰਮੰਦ ਲੋਕ ਅਜਿਹੇ ਮਾਹੌਲ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਪਸੰਦੀਦਾ ਮੰਜ਼ਿਲ
ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਸੰਦੀਦਾ ਮੰਜ਼ਿਲ ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ (ਯੂਏਈ) ਹੈ। ਹੈਨਲੇ ਐਂਡ ਪਾਰਟਨਰਜ਼ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, 2024 ਵਿੱਚ ਯੂਏਈ ਵਿੱਚ 6,700 ਅਮੀਰ ਲੋਕ ਵਸ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ, ਸਿੰਗਾਪੁਰ, ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਦੂਜੇ, ਤੀਜੇ, ਅਤੇ ਚੌਥੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹਨ। ਇਹ ਦੇਸ਼ ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਹੁਨਰਮੰਦ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਰਤਾ, ਸੁਰੱਖਿਆ, ਅਤੇ ਬਿਹਤਰ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰਵਾਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਸ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਹੁਨਰਮੰਦ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ, ਦੇਸ਼ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਲੋਕ ਦੇਸ਼ ਦੀ “ਕਰੀਮ ਆਬਾਦੀ” ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧੀ, ਤਕਨਾਲੋਜੀ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਇਹ ਲੋਕ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਨਿਵੇਸ਼ ਦਾ ਲਾਭ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ “ਬ੍ਰੇਨ ਡਰੇਨ” ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਰੱਕੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦਾਅਵਿਆਂ ‘ਤੇ ਸਵਾਲ
ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਣ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦਾਅਵਿਆਂ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸ ਦਾ ਵਧਦਾ ਰੁਝਾਨ ਸਵਾਲ ਉਠਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਭਾਰਤ ਸੱਚਮੁੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵ ਸ਼ਕਤੀ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਸਣ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਵੀ ਵਧਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਪਰ, ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹਨ: ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ: ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਟੈਕਸ ਦਾ ਬੋਝ: ਉੱਚ ਟੈਕਸ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀਆਂ ਕਾਰਨ ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਵਰਗ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਹਤਰ ਵਿਕਲਪ ਲੱਭਦਾ ਹੈ।
- ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ: ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਕਮੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੈ।
- ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ: ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਹਤਰ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮਾਹੌਲ ਦੀ ਉਮੀਦ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਸ ਦਾ ਵਧਦਾ ਰੁਝਾਨ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਰੱਕੀ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲੈਣ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨਾਂ—ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ, ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ, ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸਥਿਰਤਾ—ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਠੋਸ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਸ਼ਕਤੀ ਬਣਨਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ, ਸਗੋਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਨੀਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ, ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਦਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਹੋਵੇਗਾ।
