ਕੀ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਕਦੇ ਅਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਹੋ ਅਤੇ ਭੁੱਲ ਗਏ ਹੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ ਕੰਮ ਲਈ ਗਏ ਸੀ? ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਡਾਇਲ ਕੀਤਾ, ਘੰਟੀ ਵੱਜਣ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਸਨੇ ਫ਼ੋਨ ਚੁੱਕਿਆ, ਕੁਝ ਪਲਾਂ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਬਿਲਕੁਲ ਭੁੱਲ ਗਏ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ? ਮਨੁੱਖੀ ਦਿਮਾਗ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਣਗਿਣਤ ਇਨਪੁਟਸ, ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਮਸ਼ੀਨ ਵਾਂਗ ਸ਼ਾਰਟ-ਸਰਕਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ‘ਚ ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ: ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸੁਜ਼ੈਨ ਜੇਗੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ, ‘ਇਹ ਸਮਝਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਯਾਦ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ, ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਦਿਮਾਗ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਮਿਆਦ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਮੈਮੋਰੀ ਹੈ।
- ਸਕੈਚ ਪੈਡ ਵਾਂਗ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ: ਸੁਜ਼ੈਨ ਦੱਸਦੀ ਹੈ, ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਉਹ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਸਟੋਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਗਿਆਨ, ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਹੁਨਰਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਅਸੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਉਸੇ ਸਮੇਂ, ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਮੈਮੋਰੀ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਰ ਸਿਰਫ ਕੁਝ ਸਕਿੰਟਾਂ ਜਾਂ ਮਿੰਟਾਂ ਲਈ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ. ਇਹ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸਕੈਚਪੈਡ ਵਰਗਾ ਹੈ।
ਖੁਦ ਨਾਲ ਕੀਤਾਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹਰ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਇਨਪੁਟਸ ਪਹਿਲਾਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮੈਮੋਰੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਉੱਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਗੱਲਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਅਤੇ ਮਿਟਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਬਹੁਤ ਸੀਮਤ ਹੈ।
ਮਿਲਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਭੁੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਚਿੰਤਾ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਭੁੱਲਣ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਲਟੀਟਾਸਕਿੰਗ ਤੋਂ ਬਚੋ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡਾ ਦਿਮਾਗ ਮਲਟੀਟਾਸਕਿੰਗ ਲਈ ਨਹੀਂ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਦਿਮਾਗ ਦੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਸਾਡੀ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸੁਜ਼ੈਨ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਭੁੱਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਯਾਦ ਕਰਨ ਲਈ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸੇ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਾਪਸ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਕੰਮ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ ਸੀ।
ਐਮਆਈਟੀ ਵਿੱਚ ਨਿਊਰੋਸਾਇੰਸ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਰਲ ਕੇ. ਮਿਲਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ‘ਲੋਕ ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਮੈਮੋਰੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 7 ਜਾਣਕਾਰੀਆਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਨ – ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੱਖਰ, ਨੰਬਰ, ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਵਾਕਾਂਸ਼।
ਮਿਲਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜਾਣਕਾਰੀਆਂ ਵੀ ਇੱਕ ਗੇਂਦ ਵਾਂਗ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਉਛਾਲਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਗੇਂਦ ਹੱਥ ਤੋਂ ਖਿਸਕਣ ਦੀ ਪ੍ਰਬਲ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਦੂਸਰਾ, ਨਵੀਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਦਿਮਾਗ ਵੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਗੈਰ-ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਮਿਲਰ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਗਲੇ ਕੁਝ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਕੁਝ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ।
- ਉਮਰ ਵੀ ਹੈ ਇਕ ਕਾਰਨ : ਮਿਲਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਮਰ ਵੀ ਇਕ ਕਾਰਨ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਲਦੀ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ | ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮੈਮੋਰੀ 20 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 40 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਸਮਰੱਥਾ ਘਟਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੌਂਦੇ ਸਮੇਂ ਜਾਂ ਸ਼ੌਚ ਤੋਂ ਬਾਅਦ। ਇਸ ਦਾ ਵੀ ਅਸਰ ਹੈ।